UPDATE F.A.Q.
F.A.Q. Rechten bij portret- en straatfotografie
Inleiding
In deze faq geven we de uitgangspunten weer die gelden bij straatfotografie: het ongevraagd portretteren van mensen. Ook besteden we aandacht aan portretfotografie.
We maken je er wel op attent dat hier twee zaken spelen: het juridische en het morele (fatsoensrecht). Voor wat betreft het juridische deel moet je altijd in het oog houden dat in deze FAQ generieke en algemene zaken/omstandigheden worden weergegeven. Ieder fotomoment is echter specifiek en je kan dus nooit een beroep doen op deze FAQ, noch zijn de opsteller of het pentaxforum.nl in enig opzicht aansprakelijk te stellen!!! Hierbij geldt: voorkomen is beter dan genezen.
Auteursrecht
In beginsel geldt bij portret- en straatfotografie (verder genoemd: fotografie) het auteursrecht. Dat is simpel, als fotograaf wordt je gezien als de auteur en bezit jij de rechten op de foto. En alleen jij hebt dat recht, tenzij schriftelijk is overeen gekomen dat het anders is.
Portretrecht
Dan is er nog het portretrecht. Het portretrecht beschermd mensen tegen publicatie van foto's waar zij op staan als zij een redelijk belang hebben hiertegen. Denk daarbij aan schending van hun goede naam of reputatie, of het mislopen van inkomsten, enz. enz. Je mag bijvoorbeeld geen foto's van mensen publiceren die naakt voor hun raam staan, een boete krijgen, op een homoparkeerplaats lopen en dergelijke. Ook het gebruik voor commerciële doeleinden (reclame!) zonder hen te betalen kan worden aangevochten.
Portretten in opdracht
Bij portretten in opdracht ligt het initiatief niet bij de fotograaf maar bij de geportretteerde of zelfs een ander (maar dan met medewerking van de geportretteerde). In dat geval heeft de opdrachtgever een verbodsrecht op grond waarvan hij zich altijd kan verzetten tegen publicaties door anderen. Dit recht is sterker dan het auteursrecht van de fotograaf!
De geportretteerde mag zelfs zijn portret vermenigvuldigen en openbaar maken zonder toestemming/medewerking van de fotograaf!
Wel moet in dat geval de naam van de fotograaf worden vermeld in verband met de zgn "morele rechten" van de fotograaf. Uiteraard moet er ook rekening worden gehouden met eventueel andere afgebeelde personen op de foto die niet bij de opdracht zijn betrokken.
Gedeeld auteursrecht
Voorts kan er sprake zijn van het zogenaamde gedeelde auteursrecht. Dit is bijvoorbeeld het geval indien een visagist of stylist een overwegende invloed hebben gehad op de foto. In dat geval is toestemming nodig van alle auteursrechthebbende voordat een foto openbaar gemaakt kan worden. Een situatie die zich niet snel zal voordoen bij pure straatfotografie.
Foto's maken versus foto's publiceren
Vervolgens is er nog een verschil tussen foto's maken en foto's publiceren. Let hier goed op!
Straatfotografie
Voor straatfotografie zijn nog de volgende wetten van toepassing:
De wet op vrije informatie verzameling. Dit houdt in dat het iedereen is toegestaan foto's te maken op de openbare weg. Uitzonderingen hierop zijn militaire instellingen of voertuigen e.d. Sommige beveiligers proberen je soms te verhinderen om op bedrijventerreinen foto's te maken. Zij zijn dan fout, fotograferen mag daar wel. Ze mogen je niet weg sturen en ze mogen je niet verhinderen een foto te maken. Het vernietigen van reeds gemaakte foto's (rolletje eruit trekken, geheugenkaartje wissen) is strafbaar ten alle tijden!
Let wel op, niet elke openbare plek wordt gezien als de openbare weg! Plekken als trein- en metrostations e.d. vallen niet onder de openbare weg en de eigenaar mag je daar verbieden te fotograferen. Je bent dan verplicht dat op te volgen.
Toestemming
Een groot misverstand hierbij is de gedachte dat altijd toestemming gevraagd moet worden. Dat is niet waar. Mensen mogen zich tegen publicatie verzetten, maar je bent niet verplicht toestemming te vragen. Poseren voor de foto wordt overigens gezien als toestemming geven en het is achteraf niet mogelijk om publicatie tegen te houden tenzij men redelijkerwijs wordt benadeeld door publicatie.
Als mensen zich verzetten tegen publicatie maar daar geen redelijk belang bij hebben (redenen als "ik wil niet op de foto" is niet voldoende, men moet echt benadeeld worden), hoef je als fotograaf hier geen rekening mee te houden.
Daarnaast ben je als fotograaf niet verplicht mensen van te voren te benaderen om hun foto te nemen. Ook achteraf hoeft dit niet.
Portretrecht
Als de geportretteerde de opdrachtgever is, heeft de opdrachtgever het portretrecht maar de fotograaf nog steeds het auteursrecht. De fotograaf is echter bij de uitoefening van dit recht aan een groot aantal voorwaarden gebonden. Voor meer info zie de art. 19 en 20 van de Auteurswet.
Modelverklaring
Om misverstanden te vermijden is het handig om bij een modelshoot gebruik te maken van een modelverklaring. Hierin geef je aan wat voor shoot het gaat worden (Portret, Fashion, Glamour, (bedekt) naakt enz.) en wat er vervolgens met de foto's mag worden gedaan. Ook de beloning van het model, hetzij in geld of in foto's, wordt vastgesteld. Tegenwoordig wordt veel gebruik gemaakt van TFP: Time for Pictures. Het model investeert tijd en krijgt in ruil een van te voren afgesproken aantal bewerkte foto's voor zijn of haar portfolio.
Kinderfotografie
Alhoewel er geen bijzondere regels zijn om kinderen te fotograferen, is hierbij extra terughoudendheid gewenst. Het met een grote telelens rondlopen op een openbare kinderspeelplaats is misschien wettelijk niet verboden, maar zal in de praktijk op grote problemen en bezwaren stuiten.
Fatsoensnormen
Hierbij wil ik nog wel benadrukken dat dit puur naar de letter van de wet is. Veel fotografen hanteren hiernaast nog een aantal fatsoensnormen. Het is wel zo leuk en netjes om mensen (achteraf) op de hoogte te stellen van het feit dat je een foto van ze genomen hebt. Veel mensen stellen dat op prijs en vinden het wel zo leuk. En als je mensen niet op hele rare moment gefotografeerd, heb je sowieso van portretrecht geen last... Suggestie: laat een visitekaartje maken met een email-adres dat je hiervoor gebruikt. Door mensen dat kaartje te geven, met je email adres en je website, wek je vertrouwen en het is een mooie manier om ze makkelijk de foto te kunnen verstrekken.
Bijzondere situaties - de N.S.
De NS doet in principe niet moeilijk over amateurfotografie. Je hoeft zelfs geen toestemming te vragen. Als je de foto's commercieel wil gebruiken, is toestemming vragen wel nodig. Al stellen ze wel dat je toestemming moet vragen voordat je passagiers of NS personeel herkenbaar in beeld wil brengen. Zie ook hier voor meer informatie:
http://www.ns.nl/cs/Satellite/ns2007/nl/artikel/include/1175591758691/filmen+en+fotograferen?p=1175591758962
Op de wat grotere stations is het wel handig om een printje van deze tekst mee te nemen. De NS huurt soms beveiligingsbedrijven in en het personeel daarvan is niet altijd van dit principe op de hoogte en probeert je weg te sturen. Ook niet al het NS personeel is op de hoogte. Je kan jezelf een hoop geruzie besparen met zo'n printje...
Aanvullingen en verbeteringen? Graag!